Kütahya'da Yetişen Osmanlı Şehzadeleri
BAYEZİD I (YILDIRIM)
I. Murad’ın büyük oğlu olan Bayezid H.755/ M.1354 yılında doğdu. Frenk Yazısı Savaşı’nda gösterdiği cesaret ve atılganlık dolayısıyla Yıldırım lakabı verilmiştir. Germiyanoğlu Süleyman Şah, Karamanoğlu tehlikesine karşı Osmanlılarla münasebet kurmak için Kızı Devlet Hatun’u Yıldırım Bayezid ile evlendirmek ister. Bunun üzerine I. Murad, devlet adamlarının hanımlarını kız istemek için Kütahya’ya gönderdi.
Süleyman Şah da devrin ileri gelen âlimlerinden İshak Fakih’i cevabî bir mektup ve meşhur Germiyan atları, Denizli bezleri, altın ve gümüş gibi değerli hediyelerle birlikte Osmanlı başşehrine yolladı. Bu düğün dolayısıyla Kütahya, Simav, Eğrigöz (Emet) ve Tavşanlı Osmanlılara çeyiz olarak verilmiştir.
1381’de yapılan dillere destan düğünden sonra Bayezid, çeyiz olarak Osmanlılara bırakılan topraklara sancak beyi tayin edildi. Yerleştiği Kütahya’da Osmanlıların doğu sınırlarının muhafaza ve gözetimi ile görevlendirildi.
Bayezid, Kütahya’ya vali olarak tayin edildiğinde Şeyhoğlu, Ahmedî gibi Germiyan Beyliği şairleriyle tanışmış ve onlara ihsanlarda bulunmuştur.
Kütahya Ulu Cami’nin yapılış tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte; arşiv kayıtları, onarım kitâbeleri ışığında, ilk defa Yıldırım Bayezid devrinde (1389-1402) inşâ edildiği kabul edilir. Fatih Sultan Mehmed devrinde düzenlenen cami vakfiyesinden, yapının Yıldırım Bayezid’in oğlu Mûsâ Çelebi tarafından H.813 / M.1410’da tamamlatıldığı anlaşılmaktadır. Kütahya Evkaf Defteri’ndeki vakıf kaydında eserin adı “Yıldırım Bayezid Han Camii” olarak kayıtlıdır.
1389 yılında tahta geçen Yıldırım, Batı’da ve Anadolu’da büyük fetihler yapmıştır. 1402’de Ankara savaşında Timur’a yenilmesi sonucu geniş sınırlara ulaşan ve geleceği parlak olan Osmanlı devleti toprakları parçalanarak siyasi birlik bozulmuştur. 1403 yılında vefat etmiştir.
YILDIRIM BAYEZİD HAN CAMİ (ULU CAMİ)
ŞEHZADE ALAADDİN ALİ ÇELEBİ (1425-1443)
II. Murad’ın büyük oğlu Fatih Sultan Mehmed’in Ağabeyidir. Alaadin Ali Bey, H.836-841/1433-1438 yılları arasında Sancak Beyi olarak Kütahya’da bulundu. Lalası Yörgüç Paşadır.
Bertrandon De la Broquiere “Denizaşırı Seyahat” adlı eserinde Kütahya’da Sultan II. Murad’ın oğlu Şehzâde Alaaddin’in konağında Fransa’da savaşa katılan bir subayla görüştüğünü yazmaktadır.
Amasya’da sancak beyi olan kardeşi Şehzâde Ahmed’in ölümü üzerine Şehzâde Alaaddin, Kütahya’dan Amasya’ya gönderilmiştir. Şehzâde Alaadin, Karamanoğullarına yapılan seferin ardından Amasya’ya dönmüş ve kısa bir müddet sonra 1443 senesinde on sekiz yaşında vefat etmiştir.
Şehzâde Alâeddin’in ölümü II. Murad’ı derinden etkilemiş ve düşmanla yaptığı barış anlaşmasının ardından devlet yönetimini biricik Şehzâdesi Mehmed’e bırakarak inziva hayatına çekilmiştir.
ŞEHZADE BAYEZİD (1526-1562)
Kanunî’nin Hürrem Sultan’dan olan oğlu Bayezid, 1526’da İstanbul’da doğdu. Şehzade Bayezid’in 1550 -1558 seneleri arasında Vali olarak Kütahya’da bulundu.
Kanunî’nin Hürrem Sultan’dan olan oğlu Bayezid, 1526’da İstanbul’da doğdu. Şehzade Bayezid’in 1550 -1558 seneleri arasında Vali olarak Kütahya’da bulundu.
Mekke Emiri’nin elçisi olarak İstanbul’a giderken yol üzerindeki Kütahya’ya uğrayarak Şehzade Bayezid’i ziyaret eden Kutbeddin Mekkî, Osmanlı Saray Teşkilâtının bir benzerinin Şehzade Sancağında da mevcut olduğunu ve Bayezid’in maiyetinde yedi bin askeri bulunduğunu söylemektedir.
Şehzade Bayezid, şair, mütevazı, kültürlü ve iyi ahlaklıydı. Cömert ve cesur olması sebebiyle devlet erkânı tarafından da seviliyordu. Şehzade Mustafa’nın öldürülmesinden sonra kendisinin Kütahya’ya gönderilişinden çok memnun olan Bayezid babasına yazdığı mektupta;
“Benüm sa‘âdetim Sultânım, vallâhi’l-azîm şol kadar şâd olmuşam ki, Kütahya’yı ben kulunuza inayet eylediğinize; eğer cihân halkı kâtip olsa beyâna kabil olmıya, ben kulunuzu muradıma irgürdünüz”
diyerek teşekkür etmektedir.
Şüphesiz Kütahya’nın İstanbul’a daha yakın olması, Şehzadenin kendisinin taht için tercih edildiğini düşünmesine neden olmuş ve bu derece sevindirmiştir. Kendisini tahtın varisi olarak görmeye başlayan Bayezid ile ağabeyi Selim arasındaki taht mücadelesi, anneleri Hürrem Sultan’ın ölümünde sonra şiddetlenmiştir.
Lala Mustafa Paşa’nın hileleriyle körüklenen olaylar, Selim’in Manisa’dan Konya’ya, Bayezid’in de Kütahya’dan Amasya’ya gönderilmesi ile neticelendi. Bayezid ve Selim arasında Konya’da yapılan muharebede yenilen Bayezid İran’a kaçtı.
Kanunî, İran şahı Tahmasb’dan teslim aldığı Şehzade Bayezid’i öldürttü (1562). Kanlı bir iç savaşa yol açan Bayezid olayı sonrasında, idarî bir değişikliğe gidilerek, şehzadelerin yalnız en büyüğüne sancak verilmiştir.
Şâhî mahlasıyla şiirler yazan Şehzade Bayezid’in Kütahya’da iken âlimlerden ve şairlerden oluşan bir “irfan âlemi” kurmuş olduğu bilinir. Çocuklarının hocası Kütahyalı Abdurrahman Gubarî ile yine Kütahyalı Firaki, kendi hocası Abdülcebbar gibi kıymetli ilim ve sanat erbâbı etrafında bulunuyordu.
Bayezid Kütahya’daki valiliği esnasında aynı zamanda Alaybeyi olan Kütahyalı şair Rahimî’yi himaye ve taltif etmiştir. Bayezid’in 1443 beyitten oluşan divanında (Millet Ktp., nr. 225) Farsça şiirler de vardır. Ayrıca “baba” redifli manzum “afnâme”si, devrinde ülkenin her tarafında meşhur olmuştur. Şehzade Bayezid’in Kütahya’ya vali olarak gönderilmesi üzerine Firakî yazdığı gazelinde şöyle demektedir:
“Azm-i Bestâm eyleme gel şehr-i Kütâhiyyeye
Görmek istersen şehâ ger Bâyezîd Hân tahtını”
Görmek istersen şehâ ger Bâyezîd Hân tahtını”
Kanûnî Sultan Süleyman’ın Nahcıvan seferi sırasında Yenişehir’de oğlu Şehzade Bayezid’i gösteren bir minyatür (Süleymannâme, TSMK, Hazine, nr. 1517, vr. 570a)
Şehzade Bayezid divanının ilk iki sayfası (Millet Ktp., Ali Emîrî, Manzum, nr. 225)
II. SELİM (Sarı)(1566-1574)
Kanûnî Sultan Süleyman’ın Hürrem Sultan’dan doğan oğludur. 26 Receb 930’da (30 Mayıs 1524) dünyaya geldi. 1562 senesinde Kütahya Sancağına vali olarak gönderildi.
Şehzade, Kütahya’da karşılaştığı zengin kültür ve sanat ortamında meclisler kurup şair ve sanatkârları himaye etti. Gerek Yıldırım’ın valiliğinde gerekse Kanuni’nin diğer şehzadesi Bayezid zamanında olduğu gibi Şehzade Selim de ilim ve sanat faaliyetlerini destekledi. Böylece, Kütahya’da Germiyan döneminden beri süregelen seçkin ilim ve edebi muhitin canlı kalması mümkün olmuştur.
Şehzade Selim Kütahya’da iken H. 970/ 1562 tarihinde meşhur tarihçi Gelibolulu Mustafa Âli onun yanında reis-i katib olarak bulunmaktadır. Âli aynı yıl Şam’a gider. Şehzade Selim, Kütahya valisi iken Sunullah Gaybî’nin büyük dedesi Pir Ahmet Efendi’nin ziyaretine gitmiş ve onun zaviyesinin yanına bir mescit yaptırmıştır.
7 Eylül 1568’da Zigetvar Kalesi’nin fethi ve Kanuni’nin ölümü üzerine Vezir-i a’zam Sokullu Mehmed Paşa, Kütahya Sancakbeyi Selim’e gizli bir haber gönderir. Se1im, Cuma namazına yakın saray-ı amire yakınında Hisarbeyi Cami hatibi Feyzullah Fakîh’e rastlar ve kendisini selamlayan hatibe “merhum ve mağfûr- leh babam Hüdâvendigar rahmet-i rahmana gittikleri haberi geldi, hutbe-i şerifte bizim namımıza dua edüp, cemaat-ı müslimine bildiresüz” demesi üzerine, II. Selim adına ilk Cuma hutbesi Kütahya Saray Camisi’nde okunmuştur.
Şehzade Selim böylece sancakbeyi olarak 4,5 sene kaldığı Kütahya’dan ayrılarak 15 Rebiü’l-evvel 974/30 Eylül 1568 tarihinde babasının yerine tahta geçmiştir. II. Selim padişah oluşunun akabinde lalası Hüseyin Paşa’yı, Anadolu Beylerbeyi olarak Kütahya’ya atamıştır.
Hüseyin Paşa, Kütahya’da halen Lala Hüseyin Paşa adıyla bilinen cami, mektep ve muhtemelen caminin yakınındaki hamamı yaptırmıştır. II. Selim sekiz yıl padişahlık yaptıktan sonra 15 Aralık 1574 günü vefat etmiştir.
II. Selim’in Belgrad’da cülûs merasimini tasvir eden minyatür (Feridun Bey, Nüzhetü’l-esrâr, TSMK, Hazine, nr. 1339)
Âşık Çelebi Tezkiresi’nde II. Selim’i tasvir eden minyatür (Millet Ktp., Ali Emîrî Efendi, Tarih, nr. 772, vr. 36b)
SARAY CAMİ
LALA HÜSEYİN PAŞA CAMİ
